Çocukda Yetişkin Her Yaşta Otizm Nedir ??
OTİZM NEDİR ?
Öncelikle kelime anlamı içe yöneliliktir.
Otizmde beynin farklı bölgeleri bir arada çalışamaz. Otizmlilerin çoğu diğerleriyle iletişim kurmakta her zaman zorlanacaktır. Fakat erken tedavi teşhis gittikçe daha çok şahsa tam potansiyellerini kullanmada yardım etmiştir. Otizmin sebebi tam anlamıyla bilinmese de, bazı bilim adamları genetik olduğunu düşünmektedir. Halen hangi genin buna neden olabileceği araştırılmaktadır. Diğer araştırmalar, otizmi tetikleyenin belirli ilaçlar ya da çocuğun çevresindeki şeyler olup olmadığı üzerine yoğunlaşmıştır. Bazıları da kızamık-kabakulak-kızamıkçık gibi çocukluk aşılarının buna neden olduğuna inanır. Fakat araştırmalar bunun gerçek olmadığını göstermektedir. Bu aşılar çocuğunuza zarar verebilecek hatta ölüme neden verebilecek hastalıklardan koruduğu için, bu aşıların yapılması önemlidir.
Otizmde Ana Belirtiler
Belirtilerin şiddeti farklılık gösterse de otistiklerde şu alanlarda belirgin belirtiler gözlenir:
Sosyal etkileşim ve ilişkiler. Belirtiler:
Göz göze gelme, yüz ifadesi ve beden dili gibi sözsüz iletişim becerisinin gelişiminde belirgin sorunler
Yaşıtlarıyla arkadaşlık kuramama
Diğerleriyle eğlence, ilgi ya da başarıyı paylaşmaya karşı ilgisizlik
Empati eksikliği. Otistikler, diğerlerinin acı ve üzüntü gibi duygularını anlamada zorluk çekebilirler.
Sözlü ve sözsüz iletişim. Belirtiler:
Konuşmayı öğrenememe ya da konuşmada gecikme. Otistiklerin %40’ı katiyen konuşmaz
Sohbet etmeye başlamada zorlanma. Ayrıca otistikler başlamış bir konuşmayı sürdürmede zorlanırlar.
Kalıplaşmış ya da sürekli tekrar eden konuşma. Otistikler önceden duydukları belli bir cümleyi sürekli yeniden ederler (ekolali).
Dinleyicilerinin bakış açısını anlamada zorlanma. Örneğin bir otistik karşısındakinin espri yaptığını anlamayabilir. Kelimelerin teker teker karşılıklarını algılar ve ima edileni anlayamaz.
Aktivitelere ya da oyunlara karşı sınırlı ilgi. Belirtiler:
- Parçalara alışılmışın dışında odaklanma. Otistik çocuklar, arabayla oynamaktan çok arabanın tekerleğiyle oynamak gibi daha fazla oyuncağın bir bölümüne odaklanırlar. - Belirli konularla meşgul olma. Örneğin, daha büyük çocuklar ve erişkinler video oyunlarına, kartlarına ya da araba plakalarına hayran olabilirler. - Aynı şeyler ve rutin ihtiyacı. Örneğin, otistik bir çocuk salatadan önce hep ekmek yemek ya da okula hep aynı yoldan gitmek ister. - Kalıplaşmış (stereotip) davranışlar. Örneğin, sallanma ya da el çırpma
ÇOCUKLUKTA OTİZM BELİRTİLERİ
Otizm belirtileri çoğunlukla ebeveyn ya da çocuğun bakıcısı tarafından ilk 3 yılda anlaşılır. Her ne kadar otizm doğuştan olsa da, bebeklikte belirtileri anlamak ya da teşhis koymak zahmetlidir. Ebeveynler çoğunlukla bebekleri kucağa alınmaktan güzellanmadığında, ce-e gibi oyunlarla ilgilenmediğinde ya da konuşmaya başlamadığında endişelenirler. Bazen çocuk yaşıtlarıyla bunun yanı sıra konuşmaya başlar ve sonra konuşma becerisini yitirir. Ayrıca çocuğun işitme sorunu olmasından da şüphelenilebilir. Otistik bir çocuk çoğunlukla işitmez görünür, ama zaman zaman tren düdüğü gibi uzaktan gelen bir ses ilgilerini çeker. Erken teşhis edilen ve yoğun tedavi gören bir otistik, diğerlarıyla ilgilenebilir, iletişim kurabilir ve büyüdükçe kendine bakabilir. Yaygın olarak düşünülenin aksine, oldukça az otistik sosyal olarak tamamıyla izoledir ve kendi dünyasında yaşar.
GENÇLİKTEKİ OTİZM BELİRTİLERİ
Gençlikte davranış modeli çoğunlukla değişir. Gençlerin çoğu yeni beceriler edinir, ama diğerleriyle ilişki kurma ve onları anlamada hala geridedirler. Buluğ çağı ve artan cinsellik otistik gençlerde diğerlerine nazaran daha zor olabilir. Genç otistikler depresyon, anksiyete ve epilepsiy ile ilgili sorunler açısından büyük risk altındadırlar.
YETİŞKİNLİKTE OTİZM BELİRTİLERİ
Bazı otistik erişkinler çalışabilir ve kendi başlarına yaşayabilir, bu durum zeka ve iletişim becerisinin derecesine bağlıdır. En azından %33’ü kısmen bağımsızdır. Bazı erişkin otistikler, bilhassa zeka düzeyi düşük ve konuşamayanlar, çok fazla yardıma ihtiyaç duyar. Yelpazenin öbür ucundaki çok daha iyi haldeki otistikler mesleklerinde etkin olabilir ve tek başlarına yaşayabilirler, ama yine de diğerleriyle ilişki kurmada zorlanırlar. Bunların zeka düzeyi ortalama ya da ortalamanın üzerindedir.
DİĞER OTİZM BELİRTİLERİ
Otistiklerin çoğunun gösterdiği belirtiler dikkat eksikliği hiperetkinlik sorunluluğunun belirtilerine benzer. Fakat bu belirtilerin çoğu, bilhassa sosyal ilişkilerde, çok daha yoğundur. Otistiklerin aşağı yukarı %10’u bazı becerilere aşırı hakimdir. Örneğin listeleri akılda tutma, takvim günlerini hesaplama, görsel yapma ya da müzik yeteneği gibi. Otistiklerin çoğu alışılmışın dışında duyusal algılamaya sahiptir. Örneğin, hafif bir dokunuşu acı verici nitelerken, kuvvetli bir baskıyı rahatlatıcı bulabilir. Bazıları ise acıyı hiç hissetmez. Otistiklerin bazı çok sevdikleri ya da hiç sevmedikleri yemekler vardır ve alışılmışın dışında tatları karıştırmaktan güzellanabilirler. Otistiklerin %40 ila %70’inde uyku soruni vardır.
DİĞER DURUMLAR
Otizm, otistik spektrum hastalıkları da denilen yaygın gelişimsel sorunlulukların çoğu türünden biridir. Otizmin Asperger sendromu gibi diğer yaygın gelişimsel sorunluluklarla karıştırılması mümkün olabilir. Diğer sorunlulukların da otizme benzer belirtileri olabilir.
OTİZM TEDAVİSİ
Erken teşhis ve tedavi otistik çocukların tam potansiyellerine ulaşmalarına yardım eder. Tedavinin birincil hedefi çocuğun yükümlülüklerini yerine getirebilmesini sağlayan becerilerini geliştirmektir. Otizm belirtileri ve davranışları farklı kombinasyonlarda olabilir ve yoğunlukları değişebilir. Ayrıca bireysel belirtiler ve davranışlar zaman içinde değişiklik de gösterebilir. Bu unsurlardan kaynaklı tedavi stratejileri bireysel ihtiyaçlar ve aile kaynaklarına göre düzenlenir. Otistik çocuklar genelde çok iyi yapılandırılmış ve kendilerine özel tedavilere iyi tepki verirler. En etkin uygulama ebeveynlere yardım eden ve çocuğun yaşamına iletişimsel, sosyal, davranışsal, ahenk sağlayıcı ve eğitici yönler katandır. Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) çocuğun işlevlerinin gelişmesi ve potansiyeline ulaşması için şu stratejileri tavsiye eder: Davranışsal eğitim ve yönetim. Davranışsal eğitim ve yönetim, davranış ve iletişimi geliştirmek için pozitif destek, kendine yardım ve sosyal beceri eğitimini kullanır. Uygulamalı Davranışsal Analiz, Otistik ve İlgili İletişim Engelli Çocukların Tedavi ve Eğitimi ve duyusal entegrasyon gibi çeşitli tedavi türleri tasarlanmıştir. Özel terapiler. Bunlar konuşma, meşgale ve fiziksel terapilerdir. Bu terapiler otizmi yönetmede önemli nedenlerdır ve hepsi çocuğun tedavisinin aşamalarına dahil edilmelidir. Konuşma terapisi otistik çocuğun daha iyi iletişim kurabilmesi için dil ve sosyal becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Meşgale ve fiziksel terapi koordinasyon ve motor becerilerdeki kusurleri geliştirmeye yardımcı olabilir. Meşgale terapisi, otistik çocukların duyulardan (görme, duyma, dokunma, koklama) gelen bilgiyi daha yönetilebilir yollarla prosedürelerine de yardım eder.
İlaçlar. Depresyon, anksiyete, hiperetkinlik ve obsesif-kompülsif gibi otistiklerin sorunli davranışlarını tedavi etmede ilaç kullanmak mümkün.
Toplum desteği ve ebeveyn eğitimi. Destek ve eğitim için hekiminizle konuşabilir ya da TOHUM vakfı gibi yasal bir gruba müracaat edebilirsiniz.
Otistiklerin çoğu uyku soruni yaşar. Genellikle aynı saatte yatmak ve kalkmak gibi bir rutin belirlenerek tedavi edilir. Doktorunuz son çare olarak ilaç tedavisini deneyebilir. Sekretin ve işitsel tümleşme terapisi gibi alternatif tedaviler ile ilgili hikayelere medyada ve diğer iletişim kaynaklarında sıkça rastlanır. Herhangi bir tedavi aradığınızda, her zaman bilginin kaynağını bulun ve bilimsel olarak makul olup olmadığına bakın. Bir tedavinin kullanılması için, bireysel başarılar yeterli değildir. Büyük ve bilimsel olarak kontrol edilip onaylanmış çalışmalara bakmalısınız. Uzmanlar henüz otizmi engelleyecek bir yol bulamamıştır. Otizmi çocukluk aşılarına bağlayan hikayelere karşı toplumsal ilgi halen devam etmektedir. Fakat yapılmış olan çoğu araştırma bu bağlantıyı kanıtlayamamıştır. Eğer çocuğunuzun aşılarını yaptırmazsanız, hem çocuğunuzu hem de diğerlerini tehlikeye atmış olursunuz, zira bu hastalıkların çoğu çok zarar verisi, hatta ölümcül olabilir.
Öncelikle kelime anlamı içe yöneliliktir.
Otizmde beynin farklı bölgeleri bir arada çalışamaz. Otizmlilerin çoğu diğerleriyle iletişim kurmakta her zaman zorlanacaktır. Fakat erken tedavi teşhis gittikçe daha çok şahsa tam potansiyellerini kullanmada yardım etmiştir. Otizmin sebebi tam anlamıyla bilinmese de, bazı bilim adamları genetik olduğunu düşünmektedir. Halen hangi genin buna neden olabileceği araştırılmaktadır. Diğer araştırmalar, otizmi tetikleyenin belirli ilaçlar ya da çocuğun çevresindeki şeyler olup olmadığı üzerine yoğunlaşmıştır. Bazıları da kızamık-kabakulak-kızamıkçık gibi çocukluk aşılarının buna neden olduğuna inanır. Fakat araştırmalar bunun gerçek olmadığını göstermektedir. Bu aşılar çocuğunuza zarar verebilecek hatta ölüme neden verebilecek hastalıklardan koruduğu için, bu aşıların yapılması önemlidir.
Otizmde Ana Belirtiler
Belirtilerin şiddeti farklılık gösterse de otistiklerde şu alanlarda belirgin belirtiler gözlenir:
Sosyal etkileşim ve ilişkiler. Belirtiler:
Göz göze gelme, yüz ifadesi ve beden dili gibi sözsüz iletişim becerisinin gelişiminde belirgin sorunler
Yaşıtlarıyla arkadaşlık kuramama
Diğerleriyle eğlence, ilgi ya da başarıyı paylaşmaya karşı ilgisizlik
Empati eksikliği. Otistikler, diğerlerinin acı ve üzüntü gibi duygularını anlamada zorluk çekebilirler.
Sözlü ve sözsüz iletişim. Belirtiler:
Konuşmayı öğrenememe ya da konuşmada gecikme. Otistiklerin %40’ı katiyen konuşmaz
Sohbet etmeye başlamada zorlanma. Ayrıca otistikler başlamış bir konuşmayı sürdürmede zorlanırlar.
Kalıplaşmış ya da sürekli tekrar eden konuşma. Otistikler önceden duydukları belli bir cümleyi sürekli yeniden ederler (ekolali).
Dinleyicilerinin bakış açısını anlamada zorlanma. Örneğin bir otistik karşısındakinin espri yaptığını anlamayabilir. Kelimelerin teker teker karşılıklarını algılar ve ima edileni anlayamaz.
Aktivitelere ya da oyunlara karşı sınırlı ilgi. Belirtiler:
- Parçalara alışılmışın dışında odaklanma. Otistik çocuklar, arabayla oynamaktan çok arabanın tekerleğiyle oynamak gibi daha fazla oyuncağın bir bölümüne odaklanırlar. - Belirli konularla meşgul olma. Örneğin, daha büyük çocuklar ve erişkinler video oyunlarına, kartlarına ya da araba plakalarına hayran olabilirler. - Aynı şeyler ve rutin ihtiyacı. Örneğin, otistik bir çocuk salatadan önce hep ekmek yemek ya da okula hep aynı yoldan gitmek ister. - Kalıplaşmış (stereotip) davranışlar. Örneğin, sallanma ya da el çırpma
ÇOCUKLUKTA OTİZM BELİRTİLERİ
Otizm belirtileri çoğunlukla ebeveyn ya da çocuğun bakıcısı tarafından ilk 3 yılda anlaşılır. Her ne kadar otizm doğuştan olsa da, bebeklikte belirtileri anlamak ya da teşhis koymak zahmetlidir. Ebeveynler çoğunlukla bebekleri kucağa alınmaktan güzellanmadığında, ce-e gibi oyunlarla ilgilenmediğinde ya da konuşmaya başlamadığında endişelenirler. Bazen çocuk yaşıtlarıyla bunun yanı sıra konuşmaya başlar ve sonra konuşma becerisini yitirir. Ayrıca çocuğun işitme sorunu olmasından da şüphelenilebilir. Otistik bir çocuk çoğunlukla işitmez görünür, ama zaman zaman tren düdüğü gibi uzaktan gelen bir ses ilgilerini çeker. Erken teşhis edilen ve yoğun tedavi gören bir otistik, diğerlarıyla ilgilenebilir, iletişim kurabilir ve büyüdükçe kendine bakabilir. Yaygın olarak düşünülenin aksine, oldukça az otistik sosyal olarak tamamıyla izoledir ve kendi dünyasında yaşar.
GENÇLİKTEKİ OTİZM BELİRTİLERİ
Gençlikte davranış modeli çoğunlukla değişir. Gençlerin çoğu yeni beceriler edinir, ama diğerleriyle ilişki kurma ve onları anlamada hala geridedirler. Buluğ çağı ve artan cinsellik otistik gençlerde diğerlerine nazaran daha zor olabilir. Genç otistikler depresyon, anksiyete ve epilepsiy ile ilgili sorunler açısından büyük risk altındadırlar.
YETİŞKİNLİKTE OTİZM BELİRTİLERİ
Bazı otistik erişkinler çalışabilir ve kendi başlarına yaşayabilir, bu durum zeka ve iletişim becerisinin derecesine bağlıdır. En azından %33’ü kısmen bağımsızdır. Bazı erişkin otistikler, bilhassa zeka düzeyi düşük ve konuşamayanlar, çok fazla yardıma ihtiyaç duyar. Yelpazenin öbür ucundaki çok daha iyi haldeki otistikler mesleklerinde etkin olabilir ve tek başlarına yaşayabilirler, ama yine de diğerleriyle ilişki kurmada zorlanırlar. Bunların zeka düzeyi ortalama ya da ortalamanın üzerindedir.
DİĞER OTİZM BELİRTİLERİ
Otistiklerin çoğunun gösterdiği belirtiler dikkat eksikliği hiperetkinlik sorunluluğunun belirtilerine benzer. Fakat bu belirtilerin çoğu, bilhassa sosyal ilişkilerde, çok daha yoğundur. Otistiklerin aşağı yukarı %10’u bazı becerilere aşırı hakimdir. Örneğin listeleri akılda tutma, takvim günlerini hesaplama, görsel yapma ya da müzik yeteneği gibi. Otistiklerin çoğu alışılmışın dışında duyusal algılamaya sahiptir. Örneğin, hafif bir dokunuşu acı verici nitelerken, kuvvetli bir baskıyı rahatlatıcı bulabilir. Bazıları ise acıyı hiç hissetmez. Otistiklerin bazı çok sevdikleri ya da hiç sevmedikleri yemekler vardır ve alışılmışın dışında tatları karıştırmaktan güzellanabilirler. Otistiklerin %40 ila %70’inde uyku soruni vardır.
DİĞER DURUMLAR
Otizm, otistik spektrum hastalıkları da denilen yaygın gelişimsel sorunlulukların çoğu türünden biridir. Otizmin Asperger sendromu gibi diğer yaygın gelişimsel sorunluluklarla karıştırılması mümkün olabilir. Diğer sorunlulukların da otizme benzer belirtileri olabilir.
OTİZM TEDAVİSİ
Erken teşhis ve tedavi otistik çocukların tam potansiyellerine ulaşmalarına yardım eder. Tedavinin birincil hedefi çocuğun yükümlülüklerini yerine getirebilmesini sağlayan becerilerini geliştirmektir. Otizm belirtileri ve davranışları farklı kombinasyonlarda olabilir ve yoğunlukları değişebilir. Ayrıca bireysel belirtiler ve davranışlar zaman içinde değişiklik de gösterebilir. Bu unsurlardan kaynaklı tedavi stratejileri bireysel ihtiyaçlar ve aile kaynaklarına göre düzenlenir. Otistik çocuklar genelde çok iyi yapılandırılmış ve kendilerine özel tedavilere iyi tepki verirler. En etkin uygulama ebeveynlere yardım eden ve çocuğun yaşamına iletişimsel, sosyal, davranışsal, ahenk sağlayıcı ve eğitici yönler katandır. Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) çocuğun işlevlerinin gelişmesi ve potansiyeline ulaşması için şu stratejileri tavsiye eder: Davranışsal eğitim ve yönetim. Davranışsal eğitim ve yönetim, davranış ve iletişimi geliştirmek için pozitif destek, kendine yardım ve sosyal beceri eğitimini kullanır. Uygulamalı Davranışsal Analiz, Otistik ve İlgili İletişim Engelli Çocukların Tedavi ve Eğitimi ve duyusal entegrasyon gibi çeşitli tedavi türleri tasarlanmıştir. Özel terapiler. Bunlar konuşma, meşgale ve fiziksel terapilerdir. Bu terapiler otizmi yönetmede önemli nedenlerdır ve hepsi çocuğun tedavisinin aşamalarına dahil edilmelidir. Konuşma terapisi otistik çocuğun daha iyi iletişim kurabilmesi için dil ve sosyal becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Meşgale ve fiziksel terapi koordinasyon ve motor becerilerdeki kusurleri geliştirmeye yardımcı olabilir. Meşgale terapisi, otistik çocukların duyulardan (görme, duyma, dokunma, koklama) gelen bilgiyi daha yönetilebilir yollarla prosedürelerine de yardım eder.
İlaçlar. Depresyon, anksiyete, hiperetkinlik ve obsesif-kompülsif gibi otistiklerin sorunli davranışlarını tedavi etmede ilaç kullanmak mümkün.
Toplum desteği ve ebeveyn eğitimi. Destek ve eğitim için hekiminizle konuşabilir ya da TOHUM vakfı gibi yasal bir gruba müracaat edebilirsiniz.
Otistiklerin çoğu uyku soruni yaşar. Genellikle aynı saatte yatmak ve kalkmak gibi bir rutin belirlenerek tedavi edilir. Doktorunuz son çare olarak ilaç tedavisini deneyebilir. Sekretin ve işitsel tümleşme terapisi gibi alternatif tedaviler ile ilgili hikayelere medyada ve diğer iletişim kaynaklarında sıkça rastlanır. Herhangi bir tedavi aradığınızda, her zaman bilginin kaynağını bulun ve bilimsel olarak makul olup olmadığına bakın. Bir tedavinin kullanılması için, bireysel başarılar yeterli değildir. Büyük ve bilimsel olarak kontrol edilip onaylanmış çalışmalara bakmalısınız. Uzmanlar henüz otizmi engelleyecek bir yol bulamamıştır. Otizmi çocukluk aşılarına bağlayan hikayelere karşı toplumsal ilgi halen devam etmektedir. Fakat yapılmış olan çoğu araştırma bu bağlantıyı kanıtlayamamıştır. Eğer çocuğunuzun aşılarını yaptırmazsanız, hem çocuğunuzu hem de diğerlerini tehlikeye atmış olursunuz, zira bu hastalıkların çoğu çok zarar verisi, hatta ölümcül olabilir.
Yorumlar
Yorum Gönder